Oud-gedeputeerde van Groningen Eelco Eikenaar vertelde afgelopen maandag bij de Parlementaire Enquête hoe hij moest opereren in een wereld waarin argumenten niet tellen. Om iets in Den Haag voor elkaar te krijgen ziet hij terugkijkend slechts twee routes die resultaat op hebben geleverd: maatschappelijke druk organiseren en naar de rechter gaan.
‘Ik zag ze daar pas in beweging komen als er maatschappelijke druk ontstond. Niet dat de argumenten in Den Haag erdoor veranderden, maar de druk werd dan te hoog en daardoor veranderde er iets’, blikt Eelco Eikenaar terug. Ook naar de rechter gaan, bleek soms effectief. Drie keer gaf de Raad van State de provincie gelijk en moest de regering inbinden. ‘Alle besluiten om de gaswinning te verminderen zijn het gevolg van acties uit de regio’, concludeert Eikenaar. Het waren overwinningen waar hard voor gestreden is, maar die eigenlijk niets veranderden, concludeert hij terugkijkend.
De regering koos voor een geld gedreven houding ten aanzien van de gaswinning en een technocratische aanpak bij de aardbevingsschade. Op dat door Den Haag uitgelijnde speelveld was amper plek voor het welzijn van de bewoners. En dat bleef zo, hoeveel argumenten voor een andere benadering er ook kwamen.
Zo snel mogelijk naar nul
De ‘gebiedsgerichte aanpak’ die Eikenaar en vele Groninger bestuurders voorstonden, zette de sociale cohesie centraal. Dat botste met de ‘gebouwgerichte aanpak’ die de regering en de NAM kozen en die vooral ingegeven werd door de wens om zo weinig mogelijk geld te besteden aan het herstel van Groningen. De reconstructie waarmee het Dagblad van het Noorden en NRC Handelsblad afgelopen zaterdag kwamen, legt genadeloos bloot hoe dat in zijn werk ging. Minister Wiebes ‘verkocht’ het besluit om te stoppen met de gaswinning aan het kabinet en moest in ruil daarvoor accepteren dat de versterkingsoperatie ‘ook zo snel mogelijk naar nul’ zou gaan. Een harde zakelijke deal waar het hele kabinet de mond stijf over dichthield naar de buitenwereld.
Goed dat deze parlementaire enquête plaatsvindt en zeer waardevol dat journalisten speuren naar de waarheid.
Het versterkingssysteem dat de ambtelijke dienst van Eric Wiebes opbouwde blijkt dus inderdaad bedoeld om zo weinig mogelijk geld naar Groningen te sturen. Precies zoals veel Groningers al aanvoelden maar waar zelfs Eikenaar, die dichtbij het vuur zat, de vinger niet achter kreeg. Op de desastreuze gaswinning die de bodem vernietigend deed schudden, zette de regering zonder scrupules een ‘herstelaanpak’ die bewoners klein hield. Dat werd in Haagse communicatiekringen vakkundig omgevormd tot een ander verhaal. ‘Veiligheid eerst’, werd de vlag die de regering boven haar kwaadaardige keuze hing. Een rechtvaardiging die zelfs onder ede voor de parlementaire enquête vals klonk.
De rede voorbij
Groningers als Eikenaar en NCG-baas Hans Alders die de harde zakelijke deal van de regering niet pikten, hebben dat bezuurd. Het ministerie van Economische Zaken wilde zelf regie houden en daarom moest Alders weg, zo viel afgelopen week af te leiden uit het verhoor van een topambtenaar. Eikenaar verliet in 2019 zelf gedesillusioneerd het provinciehuis. Hij wilde ‘sociale cohesie’ maken tot uitgangspunt van de versterkingsoperatie. Maar Den Haag wilde dat niet ‘en dus gebeurde het niet’. Sommigen framen hem als een SP-bestuurder die meer door zijn idealen dan door de rede wordt gestuurd. Maar dat klopt niet. Hij heeft zeker idealen, maar bewandelt met groot geduld en zorgvuldigheid de route van het officiële bestuur. Hij zoekt naar argumenten en stopt zijn energie erin om anderen te overtuigen. Deze ‘parlementaire aanpak’ bleek er echter in Den Haag niet toe te doen omdat de regering de weg van de rede blokkeerde.
Rustig adstrueerde Eikenaar bij de parlementaire enquêtecommissie hoe de Haagse wereld het voor elkaar kreeg om de belangen van bewoners in het aardbevingsgebied telkenmale uit beeld te houden. Gewoon door alle redelijke argumenten te ontkennen en feiten te laten verdwijnen. ‘U heeft het gehoord en gezien toen u Tom Postmes verhoorde, zijn wetenschappelijke onderzoeken spreken voor zich. Er liggen dikke rapporten van onafhankelijke overheidsorganisaties als de Onderzoeksraad voor de Veiligheid, de Ombudsman, de onafhankelijk raadsman. Als ik ze allemaal had meegenomen lag hier zo’n dikke stapel’, wees hij een meter hoog. Allemaal rapporten waarin wetenschappelijk onderbouwd, aan de hand van koele data wordt hard gemaakt dat aardbevingsschade meer is dan een scheur in de muur. Dat je de versterking moet aanpakken als een sociale opgave omdat het gaat om mensen en gemeenschappen wier leefgebied en huis onveilig is gemaakt.
De regering koos ervoor de schade in Groningen af te handelen zoals een gewiekste verzekeraar dat zou doen: per huis en per scheur een afweging maken, met telkens andere normen, nieuwe bevindingen en vooral oog op de eigen portemonnee. Eikenaar mist in de systeemkeuze van het Rijk oog voor de bewoners. Toen hij in de gaten kreeg dat argumenten in Den Haag terugketsten op een muur van onwil, weigerde hij als gedeputeerde op te draven toen een hele poppenkast werd opgetuigd om een ‘herstelakkoord met de regio’ te tekenen.
Op de vraag van commissievoorzitter Tom van der Lee hoe Eikenaar zijn werk in het openbare bestuur kon doen als de politiek/bestuurlijke wereld zo slecht tot rede is te brengen, viel hij geëmotioneerd stil. ‘Neemt u even een slokje water’, zei Van der Lee inlevend. Het is een permanente worsteling bekende Eikenaar. Vier jaar als gedeputeerde vocht hij voor de Groningers. Maar de vraag: Kon u in uw periode als gedeputeerde van de provincie voor de bewoners staan?, moest hij beantwoorden met een teleurgesteld ‘nee’. In het publiek kwamen zakdoekjes tevoorschijn – Eikenaar is duidelijk niet de enige die jaren van zijn leven heeft gestoken in deze vruchteloos gebleven strijd.
Sinds juni 2022 is Eikenaar wethouder in de stad Groningen. Hij pakt opnieuw een rol als openbaar bestuurder. Met zijn portefeuille wijken, zorg en inkomen werkt hij aan sociale cohesie in de stad. Ondertussen voeren de parlementaire enquête en de journalistieke onthullingen de druk in Den Haag op. Als argumenten dan niet werken, zal de verontwaardiging hopelijk zijn werk doen. De verhoren roepen veel emotie op en als die pot overkookt, kan het ontslag van de minister-president niet ver meer weg zijn.